Piękny - mimo że jeszcze nie znany - a może właśnie dlatego
(Moja miłość - Beskid Sądecki)

Położony w południowej części Polski

Beskid Sądecki

 jest jednym z najmniej znanych pasm górskich. Geograficznie leży w Beskidach Zachodnich, administracyjnie - na terenie województwa małopolskiego, powiatu nowosądeckiego.

Graniczy z Beskidem Niskim, Górami Grybowskimi, Pogórzem Rożnowskim, Beskidem Wyspowym, Gorcami i Małymi Pieninami. Teren Beskidu Sądeckiego dzieli się na dwa pasma: Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej. Wyróżnia się również i pasmo Zimnego i Dubnego, leżące na południowych krańcach obszaru. Wyróżnia się również (najczęściej dla potrzeb opracowań dotyczących klimatu) górski teren Beskidu i Kotlinę Sądecką.

Północno - zachodnią i zachodnią granicę obszaru wyznacza przebieg rzeki Dunajec, południową - potok Grajcarek i przełęcz Rozdziela. Północno - wschodni oraz wschodni skraj Beskidu Sądeckiego wyznaczają doliny rzek Kamienicy Nawojowskiej i Muszynki oraz przełęcz Tylicka. Przepływająca centralnie przez Beskid Sądecki rzeka Poprad dzieli go na dwa wspomniane już pasma - Jaworzyny Krynickiej i Radziejowej. Meandry Popradu wyznaczają jednocześnie granicę pomiędzy Polska i Słowacją.

Najwyżym szczytem Beskidu Sądeckiego (a także Pasma Radziejowej) jest Radziejowa osiągająca wysokość 1262 m.n.p.m.(na niektórych mapach 1266 m.n.p.m.). Innymi ważniejszymi szczytami w omawianym paśmie są Złomisty Wierch Pn (1226 m.n.p.m.), Bukowina (1218 m.n.p.m.), Wielki Rogacz (1182 m.n.p.m.), Skałka (1161 m.n.p.m.), Dzwonkówka (982m).

We wschodniej części Beskidu Sądeckiego króluje Jaworzyna Krynicka licząca 1114 m.n.p.m. W paśmie Jaworzyny wznoszą się ponadto Wierch nad Kamieniem (1082 m.n.p.m.), Pusta Wielka (1061 m.n.p.m.), Runek (1080 m.n.p.m.), Góra Krzyżowa (982 m.n.p.m.) i Makowica (948 m.n.p.m.).

Do części wschodniej Beskidu Sądeckiego zaliczamy również wzniesienia o samodzielnym charakterze, takie jak: Przysłop (944 m.n.p.m.), Jaworzynkę (899 m.n.p.m.), Huzary (865 mn.p.m.), Szalone (832 m.n.p.m.), a także grupę górską Zimnego i Dubnego pomiędzy Popradem i jego dopływami: Muszynką i potokiem Smereczek, z najwyższym szczytem Kraczonikiem (934 m.n.p.m.) nad Leluchowem.

Położenie geograficzne Beskidu Sądeckiego sprawia, że jego klimat jest bardzo zróżnicowany. Pasma górskie na Sądecczyźnie cechują się dłuższymi zimami, większym wpływem wiatrów i wyższymi opadami. Natomiast klimat Kotliny Sądeckiej jest łagodniejszy, dzięki czemu istnieją dobre warunki dla sadownictwa.

Na terenie Beskidu można wyróżnić następujące trzy piętra klimatyczne:
I. do 750 m n.p.m. piętro umiarkowanie ciepłe, o średniej temperaturze rocznej wahającej się od +6 do +8°C
II. 750 - 1100 m n.p.m. piętro umiarkowanie chłodne o średniej temperaturze od +4 do +6°C
III. powyżej 1100 m n.p.m. piętro chłodne o średniej rocznej temperaturze +4°C.

Nie tylko temperatura, ale i ilość opadów atmosferycznych zależy od wysokości - w górach średnia opadów wynosi 1400 mm rocznie (przy czym stoki południowe mają ich mniej niż północne), natomiast w rejonie Kotliny Sądeckiej ilość waha się między 700 a 900 mm. Najbardziej deszczowe miesiące to czerwiec i lipiec, minimalne opady notuje się w miesiącach zimowych.

Najwyższe temperatury w ciągu roku występują w lipcu (średnia temperatura w niższym piętrze klimatycznym 18°C), natomiast najniższe w styczniu i lutym. W wyższych partiach gór zima trwa dłużej o około dwa tygodnie (w porównaniu z Kotliną Sądecką), jednak pokrywa śnieżna często utrzymuje się od kwietnia do października.

Na Sądecczyźnie dominują wiatry zachodnie pojawiają się również wiatry południowe i północne. Dzięki górskiemu położeniu terenu występują tu wiatry fenowe w postaci wiatrów ryterskich, wiejących głównie w dolinie Popradu. Ich prędkość ich może dochodzić nawet do 20 m/s.

Podobnie jak i całe Karpaty Zewnętrzne, Beskid Sądecki składa się ze skał osadowych, ogólnie nazywanych fliszem. W trzeciorzędzie uległy spiętrzeniu zalegające na tym terenie piaskowce, łupki i margle, co doprowadziło do powstania płaszczowiny magurskiej (głównej jednostki strukturalnej w zachodnich Karpatach).

Główne pasma Beskidu Sądeckiego buduje piaskowiec magurski, składający się ławic piaskowcowych i zlepieńców, które przegradzają łupki ilaste. Niemały udział w budowie geologicznej omawianego terenu mają również warstwy podmagurskie, hieroglifowe beloweskie, łupki pstre i margle. Występują również jeziora osuwiskowe, najbardziej znane w rez. Baniska - jez. Młaka.
Z budową geologiczną Beskidu Sądeckiego ściśle związane jest występowanie osuwisk fliszowych czy też ciekawych form osuwiskowych, np. w rezerwacie Baniska, na Zadnich Górach czy Wietrznych Dziurach.

Gleby występujące na omawianym terenie to typowe utwory górskie i podgórskie (brunatne kwaśne i wyługowane, gliniaste i szkieletowe) i aluwialne (mady w dolinach rzecznych). Na terenie Sądecczyzny przeważają gleby słabe - prawie połowa posiada klasę IV, a około jednej trzeciej klasę V. Zaledwie około 2% gleb Beskidu Sądeckiego posiada II klasę przydatności rolniczej.

Teren Beskidu Sądeckiego jest bogaty w zasoby wodne, łączna ilość rzek i potoków wynosi około 1900 m.

Największą rzeką jest Dunajec - w całości ma on 247 km. To na jego dorzecze przypada największa ilość wody w omawianym obszarze. Rzeka płynie na granicy Beskidu, oddzielając go najpierw od Pienin, a następnie od Gorców i Beskidu Wyspowego. Stanowi również centralną oś Kotliny Sądeckiej, skupiając główne osadnictwo na tym terenie. Za Nowym Sączem na rzece utworzono dwa zbiorniki retencyjne: Jezioro Rożnowskie oraz Jezioro Czchowskie o łącznej powierzchni prawie 2000 ha.

Niedaleko Starego Sącza do Dunajca uchodzi druga ważna rzeka Sądecczyzny - Poprad. Rzeka ta o łącznej długości 170 km, ma swe źródła w Tatrach Słowackich. Poprad na terenie Beskidu Sądeckiego tworzy urocze meandry (w rejonie granicznym pomiędzy Muszyną a Piwniczną) i przełomy (między Piwniczną a Rytrem).

Trzecią co do wielkości rzeką jest Kamienica Nawojowska, która uchodzi do Dunajca w Nowym Sączu. Stanowi ona granicę między Beskidem Sądeckim a Niskim. Całkowita długość rzeki wynosi 32,3 km.

Pozostałe cieki wodne to górskie potoki, spływające do większych rzek, lub też bezpośrednio do Dunajca. Rzeki tego terenu mają nieregularną ilość przepływów, co wiąże się z ilością opadów na terenie dorzeczy i warunków ukształtowania terenu.

Beskid Sądecki posiada również znaczną ilość źródeł wód mineralnych występujących w okolicach Krynicy, Muszyny, Piwnicznej, Szczawnicy czy Żegiestowa.

Fauna Beskidu Sądeckiego charakteryzuje się występowaniem zwierząt popularnych całych Karpatach, jak również osobliwości faunistycznych.

Spośród bezkręgowców najwięcej jest owadów - przykładem "mieszkańców" omawianego terenu mogą być nadobnica alpejska, rusałki, biegacz czy też zmierzchnica trupia główka.

Ogromną różnorodnością charakteryzuje się ichtiofauna (świat ryb) - od popularnego i typowego górskiego pstrąga czy lipienia występuje także głowacz białopłetwy, troć (łosoś dunajcowy) i głowacica. Spośród interesujących płazów żyjących na terenie Beskidu można wyróżnić coraz rzadziej spotykaną salamandrę plamistą. Również nieczęsto można obecnie spotkać przedstawicieli gadów, w tym niejadowitych, chronionych węży: zaskrońca, gniewosza i węża Eskulapa oraz jadowitej żmii zygzakowatej. Świat ptaków reprezentuje głuszec, cietrzew czy też jarząbek, a o prawdziwym szczęściu może mówić ten kto spotka orła przedniego. Oprócz wcześniej wymienionych występuje tu również bocian czarny i biały, puchacz i dzięcioł czarny.

Na terenie Beskidu występują zarówno gatunki typowo leśne (duże drapieżniki i kopytne), jak bytujące na granicy lasu, w środowisku leśno-polnym oraz na terenach otwartych, polach i łąkach (norniki) czy wręcz w siedzibach ludzkich (mysz domowa, szczur wędrowny). Niektóre gatunki są powszechne i występują masowo (jak drobne gryzonie), inne występują na całym obszarze, ale w małym zagęszczeniu (małe drapieżniki), a jeszcze inne są bardzo rzadkie, bytując w liczbie kilku lub kilkunastu osobników (wydra, niedźwiedź, ryś).

Tereny leśne powiatu nowosądeckiego obfitują w liczne gatunki łowne, wśród których wspomnieć należy o jeleniach, sarnach, dzikach, bażantach, zającach, kuropatwach i kaczkach.

Beskid Sądecki charakteryzuje się piętrowym, trzystrefowym układem roślinności. Strefę podgórską - do 500 m zajmują w większości pola uprawne; obszar dolnego regla - do 1100 m zapełniają buki i jodły z domieszką jaworów, jesionów, modrzewi czy sztucznie wprowadzonych świerków; w strefie górnego regla (w paśmie Radziejowej) panują świerki.

Wśród źródliskowych dopływów Wielkiej Roztoki można odnaleźć fragmenty pierwotnej puszczy jodłowo - bukowej (Uhryń, Łabowiec i Barnowiec, czy na północne stoki Zarzeckiego Sobla). Najcenniejsze fragmenty buczyny karpackiej można spotkać w rezerwacie "Baniska". Ewenementem jest objęty ochroną las lipowy (to jedyne w Karpatach zbiorowisko lip) na zachodnim stoku Góry Milkowej nad Milikiem. Innymi osobliwościami flory drzewiastej Beskidu Sądeckiego są ponadto: brzoza ojcowska, cis pospolity (na Parchowatce), kosodrzewina (na Pustej Wielkiej).

W najwyższych partiach górskich występują takie rośliny jak alpejskie(kuklik górski i fiołek dwukwiatowy, trawa wiechlina alpejska żyworodna, widłak alpejski), subalpejskie (omieg górski, ciemięża zielona, miłosna górska). Z ciekawostek florystycznych, objętych ochroną przyrody, należałoby wymienić storczyki, goryczkę, pełnika europejskiego czy lilię złotogłów.

Na terenie Beskidu Sądeckiego rośnie około 1000 gatunków roślin kwiatowych rodzimych, 500 gatunków porostów, 260 gatunków mszaków i 400 gatunków grzybów.

Popradzki Park Krajobrazowy (PPK) jest jednym z chronionych obszarów utworzonych dla zachowania naturalnej przyrody Karpat. Park został powołany uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Nowym Sączu w 1987 roku. Zajmuje obszar 52 tys. ha, a wraz z otuliną 76 tys. ha. Park jest jednym z największych w Polsce i do jego zadań należy ochrona walorów krajobrazowych Beskidu Sądeckiego. Park w całości obejmuje Beskid Sądecki oraz częścią otuliny obszar Małych Pienin. Na wschodzie jego granicę stanowi rzeka Kamienica Nawojowska, na zachodzie i północy Dunajec. Podstawę terytorialną Parku tworzą trzy samodzielne grupy górskie: Radziejowej 1266 m, Jaworzyny Krynickiej 1114 m i Kraczonika 938 m, rozdzielone malowniczą doliną Popradu i doliną Muszynki. Główne grzbiety biegną na przestrzeni około 30 km z południowego wschodu na północny zachód. Najwyższe szczyty sięgają 1000 - 1200 m n.p.m.

Na tym terenie występują złoża wód mineralnych uważanych za jedne z cenniejszych w Europie. Są to głównie szczawy chłodne nasycone dwutlenkiem węgla o mineralizacji od kilku do 30 g/dm3. Wody te zawierają pierwiastki takie jak wapń, magnez, sód, potas oraz jod i brom. Zasoby wód występujących na terenie PPK stanowią blisko 20% wód mineralnych w Polsce. Dzięki ich odkryciu powstały i rozwinęły się takie uzdrowiska jak Szczawnica, Piwniczna, Żegiestów, Muszyna i Krynica.

Efektem różnic wysokości dochodzących do 900 m jest, podobnie jak w całych Karpatach, występowanie pięter klimatycznych. Istnieją trzy taki piętra - umiarkowanie ciepłe - wyznaczane przez izotermę roczną 6°C - (do 600 - 650 m n.p.m.). Do wysokości około 1100 m n.p.m., wyznaczaną przez średnią roczną temperaturę 4°C, sięga piętro umiarkowanie chłodne. Powyżej występuje piętro chłodne z izotermą roczną 2°C. Roczna suma opadów w partiach przyszczytowych wynosi ok. 1000 mm natomiast poniżej w osłoniętych dolinach 750 do 800 mm. Wiatry przeważnie ciepłe wieją z południa na północny zachód.

Przeszło 70% powierzchni Parku pokrywają lasy. Główne gatunki drzew to jodła, buk i świerk, którym towarzyszą modrzew, jawor, olcha, brzoza i jesion. Występują trzy piętra roślinne - pogórze (do wysokości ok. 550 - 600m n.p.m.), regiel dolny ( do ok. 1100 m n.p.m.) i regiel górny (powyżej 1100 m. n.p.m.). Wszystkie lasy na terenie PPK zalicza się do I strefy lasów ochronnych. Na terenie Parku istnieje 14 rezerwatów przyrody, z których 12 to rezerwaty leśne. Ogółem na terenie Parku rośnie ok. 1000 gatunków roślin kwiatowych w tym alpejskie, subalpejskie oraz reglowe i ogólnogórskie, występują też zbiorowiska roślin ciepłolubnych i wapiennolubnych, oraz rośliny unikające gleb zasadowych.

Fauna PPK jest również bogata. Do leśnych, puszczańskich gatunków należą występujące tu: wilk, ryś, żbik, niedźwiedź, wydra, jeleniowate, dzik, puchacz, bocian czarny oraz głuszec, cietrzew i jarząbek. Dosyć licznie spotkać można na terenie Parku duże drapieżniki: myszołowy, jastrzębie, a nawet orlika i zalatującego tu orła przedniego a także dzięcioła białogrzbietego, trójpalczastego, a z rzadkich sów - włochatkę. Obecne są na terenie Parku niemal wszystkie gatunki płazów i gadów występujące w Polsce, w tym jeden gatunek endemicznyŹ - traszka karpacka, która nie występuje nigdzie poza tą częścią Karpat. Na terenie PPK można również spotkać gniewosza plamistego i występującego pojedynczo węża eskulapa. Salamandra plamista, traszki, ropuchy szara i zielona, kumak górski, rzekotka drzewna i żaba trawna objęte zostały na terenie Parku "Projektem Czynnej Ochrony Płazów" co znalazło wyraz w utworzeniu w Rytrze dużego kompleksu ochronnego. Do najokazalszych i charakterystycznych, a przy tym większości licznych gatunków owadów występujących w PPK, należą przedstawiciele chrząszczy i motyli. W nielicznych, górskich odcinkach strumieni występują pstrągi, a także głowacze, miętusy i raki.

Celem uprzystępnienia najciekawszych fragmentów Parku wyznakowano ok. 350 km szlaków pieszych i zbudowano 5 schronisk górskich. Główną osią turystyki jest fragment Głównego Szlaku Beskidzkiego na odcinku Krościenko - Krynica (znaki czerwone). Oprócz turystyki pieszej dużą popularność zyskuje górska turystyka konna i rowerowa oraz szczególnie popierana przez Park agro - i ekoturystyka. Dla szukających bliższego kontaktu z przyrodą, chcących ją poznawać i uczyć się praw nią rządzących, Park przygotował w terenie ścieżki przyrodnicze, przewodniki, foldery oraz służy pomocą merytoryczną.

---

Schroniska turystyczne (ze wschodu na zachód)

1) Katolickie Schronisko Młodzieżowe - Słotwiny
Katolickie Schronisko Młodzieżowe im. Błogosławionego Piotra Jerzego Frassati
ul. Słotwińska 50
33-380 Krynica Zdrój
Tel: 018 4713427
email: ksdrab@poczta.onet.pl
60 miejsc noclegowych w pokojach wieloosobowych, kuchnia turystyczna oraz na zamówienie kuchnia z obsługą, świetlica, kaplica młodzieżowa.

2) Schronisko PTTK na Jaworzynie Krynickiej
33-380 Krynica
tel/fax. 018 4712171
tel. 018 4715409
http://www.krynica.com.pl/schronisko/
Schronisko dysponuje 34 miejscami noclegowymi z możliwością dostawek do 40 miejsc. Pokoje 1, 2, 3, 4 - osobowe z łazienkami, część z balkonami, możliwość dostawki.

3) Bacówka PTTK nad Wierchomlą
33-370 Muszyna
kom. 0502 458 518
tel. 018 184488811
wierchomla@o2.pl
www.wierchomla.republika.pl
Pokoje 2,3 i 4 osobowe, bufet, kominek, prąd z generatora

4) Schronisko PTTK na Hali Łabowskiej
33-363 Łabowa
tel. 018 4476453
http://halalabowska.pttk.pl/
świetlica, przechowalnia bagażu, jadalnia, bufet

5) Schronisko Cyrla (prywatne) - pod Makowicą
Chata Górska CYRLA
Sucha Struga 64, 33-343 RYTRO
tel. 018 446 96 89
kom. 0604 087 609
Pokoje: 1 dwuosobowy, 1 trzyosobowy, 2 wieloosobowe, maksymalnie ok. 25 osób, pole namiotowe, bufet, całodzienne wyżywienie

6) Schronisko pod Niemcową (studenckie)
Chatka Pod Niemcową
Baza Noclegowo - Turystyczna
Trześniowy Groń 5
33-350 Piwniczna - Kosarzyska
tel.: (0-18) 446 51 28
Czynna lipiec wrzesień oraz ferie i weekendy
Ilość miejsc: latem 50 zima 30

7) Schronisko PTTK na Przehybie
33-388 Gołkowice
tel. 018 4421390, 018 4411730
Ola Bielak: 0 502 628 805
http://www.przehyba.pl/
e-mail: info@przehyba.pl
Schronisko - 30 miejsc noclegowych w pokojach 1,2,3 i 4-osobowych, większość pokoi wyposażona z łazienką oraz TV
Domek noclegowy "Jaśkówka" - 45 miejsc noclegowych w pokojach 1-7 osobowych wyposażonych w łazienki.

8) Schronisko PTTK pod Bereśnikiem
ul. Języki 22, 34-460 Szczawnica,
tel. 018 2621356
www.beresnik.pl
40 miejsc noclegowych, w pokojach 2, 3, 4, 7 oraz 8-osobowych.

Na terenie Beskidu Sądeckiego istnieje kilka ośrodków turystycznych i uzdrowiskowych. Najbardziej znanym z nich jest Krynica, zawdzięczająca swą popularność przede wszystkim Kolei Gondolowej na Jaworzynę Krynicką oraz kolejce na Górę Parkową. Dużym walorem Krynicy są bezpośrednie połączenia drogowe i kolejowe z większymi miejscowościami regionu, a nawet Polski.

Innym znanym uzdrowiskiem regionu jest Szczawnica, położona pomiędzy Beskidem Sądeckim, a Pieninami, będąca również dobrym punktem wypadowym w Gorce. Z kolei położona centralnie w dolinie Popradu Piwniczna jest idealną bazą dla wypraw w obie części Beskidu Sądeckiego.
W okresie zimowym szczególnie dobre warunki oczekują na narciarzy w Krynicy, Wierchomli oraz Piwnicznej, w okolicy której znajduje się kompleks narciarski Sucha Dolina, gdzie w ostatnich latach wybudowano duży ośrodek - Ski - Hotel. Na opisywanym terenie znajduje się również duży ośrodek zwany "Rycerskim Rajem".

Beskid Sądecki stanowi interesujący obszar dla górskiej turystyki pieszej. Znacznym udogodnieniem dla turystów są znajdujące się w Beskidzie Sądeckim schroniska górskie, bacówki oraz bazy namiotowe. Duże rozciągnięcie całego pasma sprawia, że dla jego dobrego poznania niezbędne jest częste korzystanie z komunikacji autobusowej lub samochodowej. Drogi i ścieżki Beskidu Sądeckiego są również szeroko udostępnione dla rowerzystów.

Znakowane szlaki turystyczne PTTK Beskidzie Sądeckim:

1. pasmo Jaworzyny Krynickiej
Rytro - Makowica - Pisana Hala, czas przejścia tam 3.15 h., z powrotem 2.30 h, czerwony
Barcice - Makowica, czas przejścia tam 3.45 h, z powrotem 2.45 h, niebieski
Nowy Sącz PKP - Ostra - Makowica, czas przejścia tam 5.30 h, z powrotem 4.30 h, zielony
Nawojowa - Bącza Kunina - Ostra - czas przejścia tam 1.45 h, z powrotem 1.15 h., niebieski
Piwniczna Zdrój (PKP) - Jarzębaki - Pisana Hala, czas przejścia tam 3 h, z powrotem 2 h., żółty
Frycowa - Sokołowska Góra - Pisana Hala, czas przejścia tam 3.15 h, z powrotem 2.30 h., żółty
Hala Łabowska - Hala Pisana, czas przejścia w obie strony 1.30 h, czerwony
Łabowa - Łabowiec - Łabowska Hala - czas przejścia tam 3.15 h., z powrotem 2.30 h., niebieski
Piwniczna Zdrój - Kicarz - Łomnica Zdrój - Łabowska Hala - czas przejścia tam 3.45 h, z powrotem 3 h., niebieski
Łomnica Zdrój (PKP) - Parchowatka - Łabowska Hala, czas przejścia tam 3.45 h., z powrotem 3 h., żółty
Żegiestów Wieś - Pusta Wielka, czas przejścia tam 3.30 h., z powrotem 2.30 h., czarny
Żegiestów - Pusta Wielka, czas przejścia tam 3.30 h, z powrotem 2.30 h., żółty
Żegiestów Zdrój - Trzy Kopce - Pusta Wielka, czas przejścia tam 4 h, z powrotem 3 h., niebieski
Szczawnik - Pusta Wielka, czas przejścia tam 2.20 h, z powrotem 1.45 h, żółty
Runek - Bacówka nad Wierchomlą - Pusta Wielka - czas przejścia tam 2 h, z powrotem 2.15 h., niebieski
Wierchomla Mała - Bacówka nad Wierchomlą, czas przejścia tam 1.45 h, z powrotem 1.15 h., czarny
Hala Łabowska - Runek, czas przejścia w obie strony 2.15 h, czerwony
Krynica - Przysłop - Runek, czas przejścia tam 3.15 h, z powrotem 2.45 h., niebieski
Krynica - Krzyżowa - Kopciowa, czas przejścia tam 2.30 h., z powrotem 2 h., żółty
Kopciowa - Huzary - Góra Parkowa - Krynica, czas przejścia tam 2.30 h., z powrotem 2.30 h., żółty
Krynica - Czarny Potok - Jaworzyna Krynicka - Runek -czas przejścia tam 5.15 h., z powrotem 4.45 h., czerwony
Krynica - Czarny Potok - Jaworzyna, czas przejścia tam 3 h, z powrotem 2.30 h., zielony
Jaworzyna Krynicka - Muszyna - Złockie, czas przejścia tam 2.30 h., z powrotem 2.30 h., zielony
Krynica - Huzary - Mochnaczka - czas przejścia tam 2,30h, z powrotem 2,45 h., czerwony
Krynica - Huzary - Mochnaczka Niżna, czas przejścia tam 2 h, z powrotem 1,30 h., zielony
Krynica - Kopiec Pułaskiego - Huzary - Tylicz, czas przejścia tam 2.15 h, z powrotem 2.30h., czarny

2. pasmo Radziejowej
Łącko PKS - Suchy Groń - Dzwonkówka, czas przejścia tam 5.45 h., z powrotem, 4.30 h., żółty
Jaworzynka - Tylmanowa, czas przejścia tam 2.30 h., z powrotem 1.30 h., zielony
Krościenko - Dzwonkówka - Skałka - Przehyba, czas przejścia tam 4.45 h., z powrotem 3.45 h., czerwony
Szczawnica Zdrój - Bereśnik - Dzwonkówka, czas przejścia tam 2.45 h., z powrotem 2.15 h., żółty
Jazowsko - Przehyba, czas przejścia tam 4.30 h., z powrotem 3.30 h., zielony
Szczawnica - Koszarki - Przehyba czas przejścia tam 3.30 h., z powrotem 2.45 h., niebieski
Szczawnica - Gabańka - Przehyba, czas przejścia tam 3.45, z powrotem 3 h., zielony
Stary Sącz - Przehyba, czas przejścia tam 5.30 h., z powrotem 4.15h., żółty
Rytro PKP - Wdżary Niżne - Przehyba, czas przejścia tam 3.30h, z powrotem 2.30h., niebieski
Wdżary Niżne - Barcice, czas przejścia tam 2.45h., z powrotem 1.30h, zielony
Rytro - Kordowiec - Niemcowa, czas przejścia tam 3.15,h., z powrotem 2.15h, czerwony
Piwniczna Zdrój - Niemcowa, czas przejścia tam 2.15h., z powrotem 1.45h., żółty
Niemcowa - Wielki Rogacz - Radziejowa - Przehyba, czas przejścia tam 3.30 h., z powrotem 3.15h., czerwony
Wielki Rogacz - Obidza - Przełęcz Rozdziela czas przejścia tam 1.30h., z powrotem 2.15h., niebieski
Piwniczna Zdrój PKP - Kosarzyska - Obidza - Jaworki, czas przejścia tam 5.15 h., z powrotem 5.30 h,. czerwony
Piwniczna Zdrój (PKP) - Eliaszówka - Obidza, czas przejścia tam 4h, z powrotem 3 h., zielony

3. pasmo Zimnego - Dubnego
Krynica - Góra Parkowa - Szalone - Powroźnik - czas przejścia tam 3.30 h., z powrotem 3.30 h., niebieski
Powroźnik- Dubne - Zimne - Leluchów , czas przejścia w obie strony 3.45 h., niebieski
Muszyna - Dubne - Wojkowa, czas przejścia tam: 3.30 h., z powrotem 3.15 h., żółty
Muszynka - Okopy Konfederatów Barskich - Wojkowa, czas przejścia w obie strony 3.45., żółty

Turystyczne przejścia graniczne:
1. Jaworki - Litmanova (czynne od czerwca do października w godzinach 7 - 19, od listopada do maja w godzinach 9 - 16)
2. Eliaszówka - Eliasovka (czynne od kwietnia do września w godzinach 8 - 20, od października do marca w godzinach 9 - 16)
3. Piwowarówka - Pilhov (czynne w godzinach 6 - 20)
4. Wierchomla - Kace (czynne w godzinach 6- 20)
5. Milik - Legnava (czynne w godzinach 6- 20)

Krościenko nad Dunajcem

 - miasto w powiecie nowotarskim położone na wysokości 410-500 m n.p.m. Położone jest u zbiegu trzech pasm górskich - Pienin na południu, Beskidu Sądeckiego na północnym-wschodzi oraz Gorców na północnym-zachodzie. Przez miasto przepływa oczywiście Dunajec, a dodatkowo także Krośniczanka, która tutaj łączy się z Dunajcem.
Prawa miejskie Krościenko otrzymało od Kazimierza Wielkiego w 1348 roku. Do tej pory zachował się rynek wraz z kościołem o zabytkowym wnętrzu. Miasto ze względu na bardzo dogodne położenie turystyczne jest w sezonie bardzo oblegane. Szlaki wychodzące stąd w stronę trzech pasm górskich, przystanek końcowy dla osób płynących przełomem Dunajca, a także położenie przy drodze wojewódzkiej z Nowego Sącza do Nowego Targu uzasadniają taką popularność miasteczka. Stąd możemy wyruszyć m.in. na Trzy Korony (982 m n.p.m., Pieniny - chyba najbardziej znany szczyt w regionie) a także na Sokolicę (747 m n.p.m., Pieniny), Dzwonkówkę (982 m n.p.m., Beskid Sądecki), Przehybę (1175 m n.p.m., Beskid Sądecki), Lubań (1211 m n.p.m., Gorce).

Krynica-Zdrój

  istniała już przed 1547r. o czym świadczy przywilej nadania sołectwa w tej miejscowości dla Danka z Miastka (dzisiaj Tylicz). Rozwój miasta w okresie późniejszym wiąże się już z odkryciem w XVIIw. leczniczych wartości źródeł mineralnych. W 1807r. Krynica-Zdrój została nazwana urzędowo "zdrojem kąpielowym". Erę Krynicy-Zdroju jako uzdrowiska rozpoczęła w 1856r. działalność Józefa Dietla. Już od 1858r. stosowano w Krynicy kąpiele borowinowe, a kontynuatorzy dzieła Dietla przyczyniali się do rozwoju technicznego uzdrowiska. Do rozwoju uzdrowiska przyczyniło się również wybudowanie w 1876r. linii kolejowej do Muszyny., przedłużonej w 1911r. do Krynicy-Zdroju. W końcu wieku XIX Krynica-Zdrój była modnym i elitarnym miejscem pobytu i spotkań wielu sławnych Polaków (bywali tu m.in. J. Matejko, A. Grottger, H. Sienkiewicz, J.I. Kraszewski). W okresie międzywojennym przebywali tu również: L. Solski, H. Modrzejewska, W. Rejmont, J. Tuwim, K.I. Gałczyński, J. Kiepura. Do częstych pobytów Kiepury w Krynicy-Zdroju nawiązują organizowane obecnie festiwale nazwane jego imieniem. Krynica-Zdrój znana jest z twórczości malarza prymitywisty Nikifora zwanego Krynickim.
Po I wojnie światowej uzdrowisko przejęły władze polskie. Odrestaurowano wtedy część obiektów i wybudowano wiele nowych, m.in. schronisko na Jaworzynie Krynickiej i kolejkę na Górę Parkową, stadion zimowy oraz tor saneczkowy. Krynica-Zdrój stała się również ośrodkiem sportów zimowych, odbyły się tu m.in. Mistrzostwa Europy w saneczkarstwie i Mistrzostwa Świata w hokeju na lodzie. Druga wojna światowa i okres okupacji przerwały rozwój uzdrowiska. Po wojnie nastąpiła rozbudowa kurortu, powstały nowe sanatoria branżowe, efektowny zakład przyrodoleczniczy, korty tenisowe, boiska. Krynica-Zdrój stała się największym kurortem w zespole uzdrowisk krynicko-popradzkich. Ostatnie lata to intensywny rozwój infrastruktury sportowej i rekreacyjnej. Największą inwestycją jest kolej gondolowa na Jaworzynę Krynicką z towarzyszącą jej siecią tras narciarskich oraz budowa hali sportowo-widowiskowej na bazie sztucznego lodowiska.

Łabowa

 - wieś w położona między pasmem Jaworzyny w Beskidzie Sądeckim a pasmem Grybowskim w Beskidzie Niskim, w połowie drogi między Nowym Sączem a Krynicą-Zdrojem, w dolinie rzeki Kamienicy Nawojowskiej. Wieś Łabowa została ulokowana przed 1581 roku przez Branickich na prawie wołoskim. W tym samym roku powstała tu parafia greckokatolicka. Do roku 1947 w większości zamieszkana przez ludność łemkowską. Obecnie zamieszkana przez ludność polską, jednocześnie jest siedzibą gminy Łabowa. Zabytki: murowana cerkiew greckokatolicka pw. Opieki NMP z 1784 roku, cmentarz gminy żydowskiej.

Łącko

 - leży na krawędzi Beskidu Wyspowego i Beskidu Sądeckiego, w naturalnej kotlinie o kształcie trójkątnym u ujścia potoku Czarna Woda (przepływającego przez samo centrum Łącka) do rzeki Dunajec, na wysokości 350-400 m n.p.m. Po raz pierwszy Łącko pojawia się w dokumentach 1251 roku. W roku 1268 wieś znalazła się w rękach księżnej Kingi, wdowy po Bolesławie Wstydliwym, która zakładając zakon Klarysek w Starym Sączu obdarowała go kluczem łąckim. Klaryski były w posiadaniu tych terenów, aż do kasaty zakonu przez Austriaków w końcu XVIII wieku. Jeszcze przed wybuchem I wojny światowej planowano przeprowadzenie doliną Dunajca linii kolejowej łączącej Nowy Sącz ze Szczawnicą, a następnie przeniesienie do łącka sądu powiatowego i utrzymanie starostwa. Realizację tych zamierzeń przekreślił wybuch I wojny światowej. Mieszkańcy Łącka czynnie włączyli się w walkę zbrojną, zarówno okresie zaborów (m.in. powstanie kościuszkowskie, powstanie styczniowe), podczas I wojny światowej, a także w walkę z okupantem w trakcie II wojny światowej.
Największą imprezą folklorystyczną jest Święto Kwitnącej Jabłoni odbywające się rokrocznie w maju w amfiteatrze usytuowanym na stoku góry Jeżowej. Drugą co do wielkości imprezą jest Łąckie Owocobranie.

Muszyna

 - miasto, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Muszyna. Muszyna posiada status miejscowości uzdrowiskowej - znajdują się tu liczne odwierty i rozlewnie wód mineralnych. Muszyna położona jest w dolinie rzeki Poprad i dwóch jej dopływów: potoków Szczawnik i Muszynka, na wysokości około 450 m n.p.m.. Leży przy granicy ze Słowacją (ok. 5 km) oraz w odległości około 11 km od Krynicy-Zdroju. Pierwszą wzmiankę o tej osadzie spotykamy w akcie nadania z 1209 roku, w tym czasie osada należała do rodu Niegowickich herbu Półkozic. W 1288 roku miejscowość ta została przekazana biskupom krakowskim, zaś w XIV wieku przyłączona do królewszczyzny. Muszyna prawa miejskie otrzymała w 1356 dzięki Kazimierzowi Wielkiemu. W 1391 r. "Klucz Muszyński" (dwa miasta i 35 wsi)ponownie został darowany biskupstwu krakowskiemu. Od tej chwili ziemie te były traktowane jako samodzielne jednostki administracyjne z własną administracją, wojskiem i sądownictwem, dzięki czemu obszar ten nazywany był "Państwem Muszyńskim". W imieniu biskupów rządy sprawowali starostowie. W XV wieku na ziemiach tych daje się zauważyć nagły napływ Łemków, którzy osiedlani byli na prawie wołoskim. Byli oni wyznania greckokatolickiego, czego widocznym śladem są zachowane cerkwie. Muszyna wraz z kluczem pozostawała własnością biskupstwa krakowskiego do 1781 roku, a po rozbiorach przeszła na rzecz skarbu austriackiego. Mimo, iż zaborcy pozostawili istniejące instytucje, z czasem miejscowość zaczyna podupadać. Do roku 1914 linia kolejowa oraz przejście graniczne Galicji i Królestwa Węgier.
Zabytki:
- ruiny zamku starostów "Państwa Muszyńskiego" z XIV wieku,
- podzamkowy zespół dworski XVIII/XIX wiek: dwór starostów, zajazd z XIX wieku , kordegarda,
- barokowy Kościół obronny pw. św. Józefa z XVII wieku z rzeźbami gotyckimi,
- kapliczki św. Jana Nepomucena i św. Floriana na Rynku z przełomu XVII/XIX wieku,
- cmentarz Żydowski.

Piwniczna-Zdrój

 - miasto, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Piwniczna-Zdrój. Piwniczna leży nad rzeką Poprad, na wysokości ok. 450 m n.p.m. Przez miasto biegnie linia kolejowa oraz droga krajowa nr 87 łącząca Nowy Sącz z miejscowym przejściem granicznym. Założycielem miasta był król Kazimierz III Wielki, który nadał prawa miejskie w 1348 r. Położenie przy ruchliwym trakcie handlowym na Węgry, liczne przywileje królewskie, spowodowały szybki i dynamiczny rozwój miasta. Już w XVIII wieku Piwniczna posiadała sieć wodociągową. Na przełomie XVIII/XIX wieku wybudowano m.in. szkołę, karczmę, pięć młynów, cysternę na wodę, papiernię i szpital. W latach 1874-1876 wybudowano kolej Nowy Sącz - Muszyna. Pożar miasta w 1876 r. spowodował spalenie drewnianego kościoła i czterdziestu domów. W latach następnych odkryto źródła wód mineralnych, a w 1884 r. pojawili się pierwsi kuracjusze. Piwniczna stała się też wkrótce znanym ośrodkiem letniskowo-wypoczynkowym. Zabytki: zabudowa rynku, ratusz, studnia z XVII wieku, kościół parafialny pw. Narodzenia NMP.

Rytro

 - wieś położona w Beskidzie Sądeckim nad Popradem, na linii kolejowej Nowy Sącz - Krynica-Zdrój i przy drodze krajowej nr 87. Jest siedzibą gminy Rytro. Punkt wypadowy w Pasmie Radziejowej (w kierunku zachodnim) i w Pasmie Jaworzyny Krynickiej (w kierunku wschodnim). W okresie kilku ostatnich lat, pod nadzorem konserwatora zabytków, sukcesywnie odsłaniano i rekonstruowano ruiny zamku usytuowanego wysoko nad nurtem Popradu. W 2005 roku oddano do użytku narciarzy pierwszy sztucznie oświetlony i naśnieżany stok narciarski Ryterski Raj. Jest to w ostatnich latach największa inwestycja, w której udział oprócz osób prywatnych ma także gmina. Na szczególną uwagę zasługują ryterscy biegacze i maratończycy, którzy stanowią bardzo liczną grupę.

Stary Sącz

 - miasto położone w płaskim dnie Kotliny Sądeckiej, w widłach rzek Dunajca i Popradu, na wysokości ok. 320 m n.p.m. Pierwszą historyczną datą, na jaką zwykł się powoływać Stary Sącz to 1257 r. w którym to książę krakowsko-sandomierski Bolesław Wstydliwy jako zastaw za posag wniesiony do Polski przez księżniczkę węgierską Kingę, zapisał jej ziemię sądecką. Kinga uwłaszczyła otrzymanymi dobrami założony przez siebie starosądecki klasztor klarysek. W tym samym czasie przeniesiono do Starego Sącza z Podegrodzia siedzibę lokalnych władz. W późniejszym okresie miasto straciło na znaczeniu na rzecz. Nowego Sącza. W 1358 r. Stary Sącz otrzymał od Kazimierza III Wielkiego przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim, zwolnienie od danin i liczne przywileje. W 1410 r. miasto zostało spalone przez wojska Zygmunta Luksemburskiego pod dowództwem Ścibora ze Ściborzyc. Miasto wielokrotnie nawiedzały pożary. Największy miał miejsce w 1795 r., kiedy spaleniu uległo niemal całe miasto wraz z ratuszem. Z pożogi ocalał jedynie dom mieszczański z XVII w. wymurowany z kamienia, zwany "Domem na Dołkach".W roku 1770 cesarzowa austriacka Maria Teresa zajęła starostwa czorsztyńskie, nowotarskie i sądeckie wraz ze Starym Sączem. Po I rozbiorze ziemie te weszły w skład Galicji. Od 1918 miasto ponownie w Polsce. Podczas okupacji hitlerowskiej rejon działalności partyzanckiej.
Zabytki: zabudowa rynku, siedemnastowieczny domu mieszczański zwany "Domem na Dołkach", klasztor klarysek, klasztorny kościół pw. św. Trójcy i św. Klary.

Szczawnica

 - miasto a zarazem uzdrowisko położone na wysokości 430-560 m n.p.m. Nazwa pochodzi od szczaw - kwaśnych wód nazywanych w ten sposób przez górali. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1413. Później przez długi okres Szczawnica nie odgrywała ważniejszej roli w regionie. Właściwy rozwój nastąpił dopiero w XIX wieku kiedy to właścicielem uzdrowiska został Józef Szalay, który poświęcił się prawie w całości tej miejscowości przez 40 lat. Przez kolejne 33 lata Zakładem Zdrojowym opiekuje się Akademia Umiejętności z Krakowa. W roku 1935 Szczawnica została zelektryfikowana a dwa lata później podpięto kanalizację. Druga wojna światowa przerwała rozwój, a w roku 1948 uzdrowisko zostało przejęte przez skarb państwa. Prawa miejskie Szczawnica otrzymała 18 lipca 1962 roku. Dzisiaj Szczawnica jest dobrym miejscem wypadowym zarówno w Masyw Pieninek jak i w Małe Pieniny z Wąwozem Homole. Dodatkowo znajduje się tutaj turystyczne przejście graniczne ze Słowacją, Szczawnica - Leśnica (dostępne tylko dla turystów pieszych oraz dla rowerzystów). Decydując się na przekroczenie tutaj granicy będziemy mieli okazję przemierzyć ścieżkę biegnącą wzdłuż przełomu Dunajca.

Żegiestów

 - wieś - uzdrowiskowa w gminie Muszyna, nad Popradem, położona na wysokości 486 m n.p.m.. Część uzdrowiskowa leży nieco na południowy wschód od centrum wsi i nosi nazwę Żegiestów-Zdrój. Osada Żegiestów lokowana została w 1575 roku. Żegiestów należał do tzw. Klucza muszyńskiego, który był własnością biskupów krakowskich. W XVII w., w Żegiestowie wybudowano cerkiew. Początek uzdrowiska w Żegiestowie to rok 1846, kiedy to odkryto źródła wód mineralnych i rozpoczęto budowę pierwszych pensjonatów i łazienek. Wybuch I wojny światowej niemalże zrujnował uzdrowisko, jednakże w okresie międzywojennym podniosło się ono z upadku. W czasie II wojny światowej mieścił się tam niemiecki szpital wojskowy, kwatera młodzieży oraz szkoła policyjna. Po wojnie, w 1947 roku, Zakład Zdrojowy został upaństwowiony, co sprawiło żemiejscowość ponownie odżyła. Ostatnio Żegiestów znów przeżywa okres stagnacji.
Zabytki: kościół parafialny pw. św. Anny, kościół pw. św. Kingi w Żegiestowie Zdroju, kapliczki w Żegiestowie (Matki Bożej nad Deptakiem, Matki Bożej Uzdrowienia Chorych, św. Huberta ("Pod Górką").

Opracowała: gosia3ek